Przedmiotem niniejszej pracy jest analiza dwóch popularnych w Polsce giełd kryptowalutowych: bitmarket.pl oraz bitbay.net
Historia bitcoina jest dość krótka, ponieważ koncepcja ta powstała w 2008 roku. Jej autorem jest człowiek skrywający się pod pseudonimem Satoshi Nakamoto. Za prawdziwy początek bitocina można uznać 3 stycznia 2009 roku, kiedy to o godzinie 18:15:05 GMT – w świat został puszczony pierwszy blok Bitcoin, zwany także „blok genesis”; wtedy też powstało pierwsze 50 BTC. Szybko doszło także do pierwszej transakcji (9 dni później), gdzie Satoshi Nakamoto wysyłał do Hala Finney’a pierwszy „przelew”. Dość szybko, ponieważ już 9 miesięcy po początku bitcoina waluta doczekała się pierwszego kursu w stosunku do dolara - na giełdzie New Liberty Standard podano kurs $1 = 1,309.03 BTC[1]. Trzy lata później cena była aż 1200 razy większa. Już w następnym roku czyli w 2010 zaczęły powstawać pierwsze giełdy – początek lutego to Bitcoin Market, a pięć miesięcy później MitGox. Bitcoin zyskiwał od tego momentu coraz większą popularność, a o fakcie tym świadczy, że już w marcu 2010 roku można było wymienić go na brazylijską walutę real, angielskie funty oraz polską złotówkę.
Giełdy kryptowalutowe są to miejsca koncentracji wymiany kryptowalutą pomiędzy użytkownikami. W przeciwieństwie do tradycyjnych giełd zajmujących się obrotem akcjami giełdy te nie mają formy uregulowanej przez ustawodawstwa krajowe. Same kryptowaluty w większości krajów nie podlegają regulacjom. Tylko kilka krajów zdecydowało się oficjalne na zakazanie posiadania tych instrumentów finansowych. Są to Bangladesz[2], Boliwia[3], Ekwador[4] oraz Kirgistan[5]. Poza tymi krajami handel i posiadanie bitcoinów jest dozwolone.
Handel na tym rynku bardziej przypomina wymianę na rynku Forex, który również jest pozbawiony regulatora określającego zasady obrotu. Rynek kryptowalut jest nadal rynkiem kształtującym się.
Na razie jednak zainteresowanie rynkiem nie przekłada się na inwestowany kapitał. Jak małe są to ilości świadczy analiza przygotowana przez Projekt Visual Capitalist. Na swojej stronie przedstawia informację, że kapitalizacja bitcoina na początku 2017 roku kształtowała się na poziomie $5 mld, a w 2013 roku osiągnął rekordowe $14 mld[6]. Pomimo, że podane wartości nie oddają w pełni bieżącej sytuacji (w czerwcu 2017 roku kapitalizacja bitcoina wyniosła ponad 48 mld dolarów[7]), to wskazują na wielkość rynku kryptowalut w światowym systemie finansowym.
Świadomość pozycji kryptowalut powinna być dla inwestorów ważną informacją. Mała wartość rynku, wraz z rosnącym zainteresowaniem może powodować wejście inwestorów, którzy mogą w łatwy sposób narażać kurs tej waluty na drastyczne zmiany. Pozycję bitcoina w światowym rynku finansowym można porównać do akcji groszowych na tradycyjnych giełdach, których kurs przy nagłym dopływie gotówki szybuje w górę.
Analizowane giełdy nie prezentują co prawda zrealizowanych wolumenów transakcji, natomiast amerykańska giełda kryptowalut - www.coinbase.com szczyci się na swojej stronie zrealizowaniem transakcji za $6 mld, dla 7.9 mln klientów[8].
Analiza giełd
Pierwsza z analizowanych giełd to bitmarket.pl. Posiada ona możliwość wpłaty kryptowalut: bitcoin (BTC) lub Litecoin (LTC). Z walut tradycyjnych użytkownik może wpłacać i wypłacać kwoty w PLN i EUR.
Zasilone konto umożliwia nam wykonywanie dwóch rodzajów transakcji. Wykonując oferty kupna, jesteśmy zainteresowani nabyciem kryptowaluty z złotówki, natomiast sprzedaż oznacza zamianę kryptowaluty na złotówki.
Tak jak na innych giełdach wykonanie zlecenia wymaga podawania kwoty i kursu wymiany transakcji. Dla wygody system podpowiada najlepszy kurs wymiany dostępny w tej chwili na giełdzie, ale możliwe jest też podanie innego kursu. Jeżeli na giełdzie znajduje się odwrotne zlecenie o takim samym lub lepszym kursie (czyli zlecenie kupna z takim samym lub wyższym kursem, w przypadku, gdy składane jest zlecenie sprzedaży, albo też zlecenie sprzedaży z takim samym lub niższym kursem, gdy składane jest zlecenie kupna), zlecenia zostają dopasowane i następuję ich realizacja.
Jeśli pasujące zlecenie wystarcza do realizacji całego zlecenia, konto zostaje natychmiast zasilone odpowiednią kwotą złotówek bądź kryptowalut. W sytuacji gdy pasujące zlecenie wystarcza tylko na częściową realizację zlecenia, zlecenie zostanie zapisane w systemie z brakującą kwotą. Gdy ktoś złoży odpowiednie odwrotne zlecenie pozwalające na jego realizację, zostanie ono zrealizowane. Oczekujące zlecenia można w każdej chwili anulować; w takiej sytuacji niewykorzystane na wymianę środki zostaną zwrócone na konto[9]. Handel walutami odbywa się zatem na warunkach charakteryzujących giełdy finansowe.
Na giełdzie bitmarket.pl dostępne są poniższe rynki wymiany:
- BTC/PLN
- BTC/EUR
- LTC/PLN
- LTC/BTC
Jeżeli jesteśmy natomiast zainteresowani handlem walutami Ether (ETH) oraz Lisk (LSK) to dostępne są one na drugim z analizowanych giłed - bitbay.net. W tym serwisie jest także udostępniona możliwość handlu dolarami USD. Poza tym można tam także zawierać dostępne transakcje w serwisie bitmarket.pl.
Dodatkowo serwis bitbay.net umożliwia wymianę wszystkich kryptowalut z walutami standardowymi, tj. USD, EUR oraz PLN. Dodatkowo każda kryptowaluta może być wymieniana z bitcoinem.
Zaletą serwisów w jest prezentacja, nawet dla osób niezalogowanych, notowań ciągłych. Prezentowane są zarówno oferty kupna i sprzedaży, zawierane transakcje oraz ich liczba (na wykresach świecowych).
Obraz notowań ciągłych
Takie podejście do prezentowania danych na pewno może pomóc ewentualnym inwestorom w podjęciu decyzji, którymi walutami będzie obracać na danej giełdzie, oraz pokazuje skalę i trendy mające miejsce na giełdzie. Dzięki takim materiałom osoba analizująca wejście na giełdę może poczuć różnicę w oczekiwaniach sprzedających i kupujących. Jest to cenna informacja, szczególnie dla osób nie mających wcześniej kontaktu z giełdami finansowymi. Niektórzy sądzą, że transakcje zawierane są zawsze po kursie średnim, nie wiedząc, że jest on wypadkową bieżącej podaży i popytu. Przejrzystość transakcji, które przekłada się na zrozumienie przez nowych inwestorów zasad obrotu kryptowalutami jest dużą wartością dodaną tych serwisów.
Pozostałe narzędzia inwestycyjne
Podczas gdy serwis bitbay.net koncentruje się na podstawowej wymianie walut, to na giełdzie Bitmarket.pl dodatkowo można skorzystać z produktów oferujących dźwignię finansową.
Ten produkt oferowany jest w trzech kombinacjach walut:
- BTC/PLN
- BTC/EUR
- LTC/PLN
Handel z dźwignią jest ciekawą alternatywą dla profesjonalnych inwestorów, którzy pomimo tego że posiadają kwoty, które deklarują w postaci dźwigni, nie chcą ich używać i zabezpieczają się tylko depozytem. Używanie dźwigni wiąże się z możliwością osiągnięcia większych zysków, ale też większych strat. Cechą podstawową tych produktów jest zajmowanie krótkiej bądź długiej pozycji. Zajęcie pozycji krótkiej jest grą na spadek kursu kryptowaluty. Natomiast pozycja długa to gra na wzrost. Odpowiednia dźwignia pozwala na inwestowanie wielokrotności kwoty depozytu, który jest używany w inwestycji. W serwisie bitmarket.pl podany jest tylko przykład inwestowania przy użyciu dźwigni równej 4.
Przy takiej dźwigni posiadając 1 bitcoina jesteśmy w stanie dokonać inwestycji równej 4 Bitcoiny. Oznacza to jednak, że każdy ruch procentowy w dół lub w górę ma na naszą inwestycję w przybliżeniu czterokrotnie większy wpływ. Oznacza to, że w przybliżeniu 25% zmiana wartości waluty może pozbawić nas lub podwoić nasz depozyt[10]. Produkty z dźwignią finansową są szeroko używane na rynku Forex zajmujących się handlem m.in. tradycyjnymi walutami.
Rynek kryptowalut znajduje się fazie, w której kursy nie osiągnęły stałych poziomów. Przykładowo kurs bitcoina zmienił się od 18 maja do 12 czerwca 2017 roku blisko o 70%. Użycie produktów z dźwignią w tym okresie mogłoby się wiązać więc w przybliżeniu z 280% zyskiem lub stratą dla dźwigni równej 4, lub 700% zyskiem bądź stratą dla dźwigni równej 10.
Serwis proponuje rozwiązania zabezpieczające przed nadmiernymi stratami. Są to zlecenia:
- Take Profit - zamknij przy zysku - ustawienie kursu Take Profit oznacza umieszczenie na giełdzie zlecenia odsprzedania (w przypadku pozycji długiej) lub odkupienia (w przypadku pozycji krótkiej) Bitcoinów po ustalonym kursie. Gwarantuje to, że pozycja będzie zamykana po ustalonym kursie, ale oznacza to także, iż pozycja może nie zostać zamknięta w całości. Zależy to od tego, czy i ile znajdzie się osób chętnych na zawarcie transakcji sprzedaży bądź kupna Bitcoinów po takim kursie.
- Stop Loss - zamknij przy stracie - Ustawienie kursu Stop Loss oznacza, iż system będzie monitorował kurs i zamknie pozycję, jeśli kurs spadnie poniżej zadanej wartości (pozycja długa) lub powyżej jej (pozycja krótka). Pozwala to za zminimalizowanie strat związanych z niekorzystnymi zmianami kursu. Automatyczne zamknięcie pozycji w takim wypadku zostanie jednak wykonane w całości - niemożliwe jest częściowe zamknięcie pozycji za pomocą funkcji Stop Loss[11].
Mimo to ten produkt, powinien być używany przez osoby inwestujące profesjonalnie, przy wzięciu pod uwagę możliwości bardzo dużych strat. Najlepszym rozwiązaniem wydaje się posiadanie pełnej kwoty, którą zdecydujemy się inwestować w tym modelu. Kwota ta też powinna być przez nas traktowana jako możliwa do straty. Przy rozpoczęciu inwestycji przy pomocy tego narzędzia należy wziąć też pod uwagę, że kwota którą pożyczamy na inwestycje jest oprocentowana dziennymi odsetkami.
Tym niemniej, udostępnienie przez serwis bitmarket.pl takiego narzędzia z pewnością jest jego przewagą konkurencyjną. Posiadanie produktów z dźwignią jest w portfelu tylko części giełd kryptowalutowych. W 2015 bitmarket.pl był jednym z 3 serwisów na świecie posiadającym tego typu usługę[12].
Ciekawym produktem inwestycyjnym powiązanym z produktami z dźwignią są SWAPy BTC i LTC. Dzięki nim serwis pozyskuje kwoty dla inwestorów chcących skorzystać z dźwigni finansowej. Według informacji z serwisu inwestorzy deklarują kwoty, które chcą przeznaczyć na pożyczkę, oraz oczekiwane oprocentowanie. Natomiast czekający na finansowanie inwestorzy używający dźwigni potwierdzają czy godzą się na oczekiwane warunki.
Ostatnim produktem z serwisu bitmarket.pl jest LiteMineX. Jest to kontrakt długoterminowy, który ma kurs równy 1 BTC, z rocznym oprocentowaniem 7,3%, z wypłacanymi codziennie odsetkami równymi 0,0002 BTC. Serwis emitował ten kontrakt, ale umożliwia on także sprzedawanie go rynku wtórnym.
Serwisy bitbay.net oferuje jeszcze produkty dodatkowe, takie jak karta płatnicza umożliwiająca wypłaty PLN w Polsce oraz płatności w sklepach. Możliwe jest także wpłacenie w szybki sposób na konto bitbay.net kartami depozytowymi i kredytowymi Mastercard i Visa. Ciekawą opcją jest możliwość wpłat i wypłat ekspresowych z serwisu na Poczcie Polskiej. Niezależnie czy posiadamy w serwisie środki w PLN czy BTC można za pomocą serwisu opłacać osobiste rachunki. Serwis oferuje także, z pomocą pośrednika spółki Polskie Przelewy, możliwość wypłaty z bankomatów pieniędzy bez posiadania karty.
Świadomie nie analizujemy ww. usług, ponieważ nie są to produkty szczególnie opłacalne, szczególnie dla osób które posiadają także tradycyjne rachunki bankowe. Tym niemniej już samo oferowanie przez serwis takich usług jest cechą zbliżającą rynek obrotu krytowalutami do tradycyjnych usług sektora finansowego.
Bezpieczeństwo transakcji
Należy pamiętać o tym, że bezpieczeństwo operacji wykonywanych w serwisie opiera się w dużej mierze na regulaminie serwisu. Serwis bitmarket.pl sugeruje użytkownikom, że jest członkiem Business Centre Club w Polsce. Serwis jest zarejestrowany w Republice Seszeli. W przypadku pojawienia się sporów to właśnie sąd z Republiki Seszeli jest właściwym do ich rozwiązania[13]. Stawia to w naszej ocenie użytkowników w trudnej pozycji w przypadku problemów serwisu, które mogą spowodować finalnie wyłączenie usług albo utratę przechowywanych portfeli walutowych. Zwłaszcza, że w regulaminie pomimo jego krótkiej formy, jest lista włączeń właściciela serwisu z odpowiedzialności. Szczególnie obszerny jest punkt 16: „Właściciel serwisu nie odpowiada za możliwą utratę środków finansowych bądź kryptowalut klienta w przypadku zaistnienia czynników niezależnych od właściciela serwisu, w szczególności działania siły wyższej, awarii sprzętowych, odnalezionych błędów w systemie kryptowalut lub działań bądź zaniedbań osób trzecich, mających wpływ na działanie serwisu.”
Dla osób ceniących sobie możliwość wsparcia się europejskim wymiarem sprawiedliwości alternatywą może być serwis bitbay.net. Jest on prowadzony przez spółkę zarejestrowaną w Polsce. Taki model biznesowy pozwala na sprawdzenie, kto zarejestrował daną działalność, co na pewno jest elementem budowy zaufania do jednostek z sektora obrotu kryptowalutami.
Bezpieczeństwo techniczne
Dla inwestorów powierzających swoje fundusze giełdom kryptowalutowym kluczowe znaczenie powinno mieć zabezpieczenie techniczne ich własności. Sam bitcoin nie ma w sobie narzędzi które uchronią nas przed odzyskaniem go w przypadku przejęcia przez inną osobę. Dokładnie tak samo jak nie mamy możliwości odzyskania banknotu, który zostanie przejęty od nas przez inną osobę.
W związku z czym dobrze jest, kiedy serwisy operujące naszymi pieniędzmi oferują dodatkowe narzędzia autoryzacji. Obydwa serwisy oferują dwuskładnikowe uwierzytelniania. Warto użyć tego narzędzia, ponieważ do autentykacji potrzebna jest oddzielna aplikacja, która generuje kody na bieżąco. Kody generowane na bieżąco są zawsze lepszą formą zabezpieczenia niż statyczne hasło.
Zabezpieczenie klienta, poprzez dostarczenie mu dodatkowych narzędzi weryfikacji transakcji, czy zmiany danych było widoczne w serwisie bitbay.net od początku jego istnienia.
Bezpieczeństwo organizacyjne
Poza bezpieczeństwem technicznym i sprzętowym istotną sprawą powinno być odpowiednie zorganizowanie firmy operującej naszymi pieniędzmi. W serwisie bitmarket.pl aspekt organizacji firmy, który docelowo prowadzi do uzyskania certyfikatów jakości został pominięty.
Serwis bitbay.net informuje natomiast na swojej stronie o staraniach czynionych do pozyskania certyfikatów potwierdzających wdrożenie norm i przyjęcie odpowiednich polityk:
- ISO 27001 – norma dotycząca bezpieczeństwa informacji,
- ISO 37001 – norma dotycząca zarządzania działaniami antykorupcyjnymi,
- ISO 22301 – norma dotycząca systemu zarządzania ciągłością działania,
- ISO 31000 – norma w zakresie zarządzania ryzykiem.
Co prawda jest to na razie deklaracja chęci przyjęcia tych zasad, jednak jest to bardzo dobry kierunek, w którym zmierzają też inne serwisy.
Serwisy giełdowe jak coinbase.com czy bitstamp.net próbują budować reputację w oparciu o standardy z branży finansowej. Na przykład serwis bitstamp.net już na pierwszej stronie informuje, że podlega przepisom mającym na celu wyeliminowanie prania pieniędzy w instytucjach finansowych oraz uniemożliwieniu finansowania organizacji terrorystycznych. Także jasno deklaruje, że jest zobligowany do informowania odpowiednich organów, jeżeli w ich serwisie będzie próba wykonania operacji przez osobę, firmę bądź kraj będący na liście jednostek objętych sankcjami międzynarodowymi.
Dzięki takiemu podejściu serwis otrzymał licencję of Ministerstwa Finansów Luksemburga, na prowadzenie regulowanej i licencjonowanej wirtualnej giełdy wymiany walut. Możliwe to było dzięki spełnieniu zasad wyznaczonych przez Luksemburską Komisję Nadzoru nad Rynkiem Finansowym – CSSF[14]. Serwis w sposób jawny przedstawia, że przedkłada sprawozdania finansowe do regulatora, który udzielił mu licencji. Miesięczne sprawozdania przedkładane są do CSSF. Raz do roku kontroluje je jedna z czterech firm audytorskich: Deloitte, PWC, Ernst & Young, KPMG. Przedmiotem audytów jest nie tylko zgodność audytów finansowych, ale także zabezpieczenie danych, zabezpieczenia IT.[15]
Podstawową zasadą osoby zajmującej się wymianą walut na giełdach, powinno być ograniczanie czasu przechowywania na nich środków. Krypto waluty powinny być jak najszybciej wpłacane do specjalnych portfeli. Portfele te mogą mieć różną postać: portfeli online, urządzeń elektronicznych, formy papierowej, instalowanych na komputerze czy też zewnętrzne narzędzia przechowujące – jak Trezor[16]. Przechowywanie funduszy na giełdach, co prawda cyfrowych, ale z realną wartością skazuje użytkowników na konieczność zaufania firmie, bądź osobie prowadzącej giełdę.
Takie podejście może mieć przykre skutki o czym przekonały się m.in. osoby posiadające konta w jednej z głównych giełd na początku kariery kryptowalut. Taka przykra historia spotkała użytkowników giełdy MtGox.com. W 2013 roku Mt.Gox stał się największą platformą wymiany Bitcoin na świecie – obsługując 70% światowych transakcji[17]. Ten serwis, w lutym 2014 roku zgłosił w tokijskim sądzie wniosek o upadłość, a jednocześnie wyszło na jaw, że w serwisie została dokonana w przeszłości kradzież Bitcoinów. Według ówczesnego kursu ich wartość miała sięgnąć 432 mln dolarów. Podobna historia wydarzyła się polskiemu serwisowi Bitomat, który w 2011 był trzecią giełdą Bitcoinów na świecie. Ten serwis stracił wszystkie powierzone mu Bitcoiny złożone w portfelu bitcoinowym oraz jego kopie zapasowe[18].
Przyszłość
Bitcoin został stworzony m.in. w celu wprowadzenia alternatywnego systemu finansowego. Zgodnie z manifestem Satoshiego Nakamoto powinien mieć możliwość rozwijania handlu w internecie bez pośrednictwa instytucji finansowych[19]. Coraz więcej inwestorów docenia ten młody rynek oparty na kryptowalutach. Ostatnimi czasy Mike Maloney, powszechnie uważany ekspert z dziedziny historii monetarnej i ekonomii[20] opisuje kryptowaluty jako możliwą bazę do utworzenia nowego systemu walutowego. Nastąpiłoby to po zbliżającym się wg niego krachu obecnego systemu opartego na dolarze. Nie wiadomo czy tak się stanie, jednak pojawianie się takich teorii na pewno wzmacnia kryptowaluty i zachęca inwestorów do tego rynku.
Na rynku można dostrzec coraz częściej budowanie dobrych praktyk, szczególnie w obszarze zaufania. Tak jak w rzeczywistym świecie są grupy audytorskie, tak w rzeczywistości cyfrowej tworzą się dedykowane serwisy do oceny giełd, jak np. serwis www.bestbitcoinexchange.io.
Jak widać na powyższym rysunku, serwis ten wzorując się na ratingach wielkiej czwórki nadaje serwisom giełdowym dedykowane oceny. Oczywiście ma to nadal charakter roboczy i często niedopracowany, ale trend w naszej ocenie jest widoczny.
Efekty zainteresowania się kryptowalutami widać w krajach, gdzie tradycyjne instytucje finansowe i rządy zawodzą. Jak widać wg poniższych statystyk Google Trends, dotknięci kryzysem obywatele Boliwii czy też Nigerii szukają bezpiecznej przystani. Czy będzie nią bitcoin, a giełdy bitmarket.pl i bitbay.net będą rosły w siłę… To pokaże czas.
Adrianna Adamowicz, Maciej Zacharski
Bibliografia:
1. Hubert Kozieł: Ojciec bitcoina ujawnił się, 02-05-2016, Rzeczpospolita, Finanse
2. inpay.pl/blog/historia-bitcoinow-krotka-burzliwa-nieprzewidywalna/
4. O bitcoin. Kawałek historii
5. Satoshi Nakamoto: Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System
6. MinFin: Bitcoin nie jest nielegalny, Puls Biznesu
7. Grupowe wydobywanie bitcoin (Bitcoin wiki)
8. www.ibtimes.co.uk/cryptocurrency-round-bolivian-bitcoin-ban-ios-apps-dogecoin-mcdonalds-1453453
9. www.ibtimes.co.uk/ecuador-reveals-national-digital-currency-plans-following-bitcoin-ban-1463397
11. trends.google.com/trends/explore
12. money.visualcapitalist.com/all-of-the-worlds-money-and-markets-in-one-visualization/
13. bitmarket.zendesk.com/hc/pl/sections/200282302
14. bitmarket.zendesk.com/hc/pl/articles/200900462-Co-oznaczaj%C4%85-funkcje-Stop-Loss-i-Take-Profit-
15. Dominik Homa, Sekrety Bitcoina i innych kryptowalut – jaki zmienić wirtualne pieniądze w realne zyski, Wydawnictwo Helion, Warszawa 2015.
17. www.cssf.lu/en/
18. www.bitstamp.net/payment-institution-license/
19. blogs.wsj.com/briefly/2014/02/25/5-things-about-mt-goxs-crisis/
20. Karol Kopańko, Mateusz Kozłowski, Bitcoin złoto XXI wieku, Wydawnictwo Helion, 2015, str.76-78.
21. Rozwój systemu finansowegow Polsce w 2015 r., NBP, Warszawa 2016 .
22. www.nbp.pl/systemfinansowy/rozwoj2015.pdf, str 124
24. trends.google.com/trends/explore
[1] inpay.pl/blog/historia-bitcoinow-krotka-burzliwa-nieprzewidywalna/
[2] www.telegraph.co.uk/finance/currency/11097208/Why-Bangladesh-will-jail-Bitcoin-traders.html
[3] www.ibtimes.co.uk/cryptocurrency-round-bolivian-bitcoin-ban-ios-apps-dogecoin-mcdonalds-1453453
[4] www.ibtimes.co.uk/ecuador-reveals-national-digital-currency-plans-following-bitcoin-ban-1463397
[6] money.visualcapitalist.com/all-of-the-worlds-money-and-markets-in-one-visualization/
[7] blockchain.info/pl/charts/market-cap
[8] Dane na dzień 16.06.2017
[10] Szczegóły przykładu prezentowane są na stronie bitmarket.zendesk.com/hc/pl/sections/200282302 Dla przejrzystości pracy prezentuję tylko przybliżone skutki działania produktów z dźwignią.
[11] bitmarket.zendesk.com/hc/pl/articles/200900462-Co-oznaczaj%C4%85-funkcje-Stop-Loss-i-Take-Profit-
[12] Dominik Homa, Sekrety Bitcoina i innych kryptowalut – jaki zmienić wirtualne pieniądze w realne zyski, Wydawnictwo Helion, Warszawa 2015, s. 93.
[13] www.bitmarket.pl/docs.php
[15] www.bitstamp.net/payment-institution-license/
[16] Dominik Homa, Sekrety Bitcoina i innych kryptowalut – jaki zmienić wirtualne pieniądze w realne zyski, Wydawnictwo Helion, Warszawa 2015, s. 95-97.
[17] blogs.wsj.com/briefly/2014/02/25/5-things-about-mt-goxs-crisis/
[18] Bitcoin złoto XXI wieku – Karol Kopańko, Mateusz Kozłowski, wydawnictwo Helion 2015, str 76-78
[19] Dominik Homa, Sekrety Bitcoina i innych kryptowalut – jaki zmienić wirtualne pieniądze w realne zyski, Wydawnictwo Helion, Warszawa 2015, s. 172.
[20] bitcoin.pl/wiadomosci/biznes/1409-mike-maloney-przygotujcie-sie-na-kolejny-kryzys-kupujcie-kryptowaluty
