Skutkiem ubocznym wielkiego kryzysu finansowego z 2008 r., w wyniku którego upadło kilka wielkich banków komercyjnych i wielkim zmianom uległy kursy walut, była utrata zaufania społecznego do rynków finansowych i utrata zaufania do systemu bankowego, który jest krwiobiegiem każdej gospodarki rynkowej. W rezultacie powstawały lokalne inicjatywy stworzenia walut dla potrzeb miast i lokalnych społeczności, które byłyby odporne na spekulacje i raptowne spadki i wzrosty wartości wymiennej. Innowacja pod tytułem kryptowaluty wydaje się być z jednej strony konsekwencją rozwoju e-commerce oraz biznesu sieciowego a także nowoczesną formą lokaty kapitału, alternatywą dla niestabilnego i niepewnego rynku finansowego realnego świata, tego świata, który załamał się w 2008 r. na Wall Street i trwał w „konwulsjach” kryzysu do 2011 r. Niektóre zaś kraje Unii Europejskiej są nadal w kryzysie finansowym np. Grecja, Włochy, w coraz większym stopniu Francja. Zadłużenie wewnętrzne i zewnętrzne wielu wysoko rozwiniętych krajów znajduje się na poziomie ok.100% PKB a w niektórych przypadkach oscyluje pomiędzy 170 a 200% PKB rocznego (Grecja, Japonia). Stan finansowy krajów rozwiniętych napawa niepokojem i zmusza do poszukiwania alternatywnych rynków dla lokat nadwyżek finansowych, aby pomnażać zyski.
Rozwój systemów kryptowalut zapoczątkowany został w 2009 roku wraz z pojawieniem się Bitcoina. Proces ten jest skutkiem złagodzenia ograniczeń w stosowaniu kryptografii (wcześniej kontrolowanej przez służby bezpieczeństwa), gwałtownego rozwoju serwisów społecznościowych i rozproszonych systemów zarządzania sieciami. Stosuje się kilka terminów w odniesieniu do tego typu projektów. Mówi się o walutach wirtualnych (virtual currencies), kryptowalutach (cryptocurrencies) lub o walutach cyfrowych (digital currencies)[1].
Używanie pojęcia waluta w tych trzech terminach ma charakter umowny i oznacza walutę w szerszym pojęciu, czyli jako ogólnie rozumiany środek wymiany lub system wymiany określonych dóbr, a nie oznacza oficjalnych znaków pieniężnych będących środkiem płatniczym w danym państwie. Wspomniane wyżej trzy terminy choć stosowane wymiennie różnią się nie tylko semantycznie, ale wyrażają istotne różnice w funkcjonowaniu tych walut, co zostało ujęte w tabeli 1.
Tabela 1. Rodzaje walut
Nazwa
Istota
Przykłady
Kryptowaluta
Środek wymiany funkcjonujący w niescentralizowanym systemie opierającym się na zasadach kryptografii
BitCoin,
Litecoin,
Dogecoin,
Peercoin
Waluta Wirtualna
Środek wymiany zaprojektowany do funkcjonowania w świecie wirtualnym (np. w grze) i wydawany przez scentralizowanego wydawcę
WoW Gold, Linden Dollars
Waluta cyfrowa
Środek wymiany tworzony i przechowywany w środowisku cyfrowym
Kryptowaluty i waluty wirtualne
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: http://bitcoin.pl/o-bitcoinie/bitcoin-a-polskie-prawo
Podział przedstawiony w tabeli ma jedynie charakter poglądowy i pozaprawny. Innej klasyfikacji dokonał Europejski Bank Centralny, definiując walutę wirtualną jako „nieuregulowany, cyfrowy pieniądz, wydawany i zazwyczaj kontrolowany przez swoich twórców, używany i akceptowany wśród użytkowników określonej wirtualnej społeczności”[2].
W odniesieniu do rodzaju relacji z tradycyjnym pieniądzem i rzeczywistą gospodarką wyodrębnia się trzy rodzaje systemów walut wirtualnych:
- Zamknięte systemy wirtualnej waluty. Używane głównie w grach on line (WoW), ale tez w świecie rzeczywistym (np. mile lotnicze).
- Systemy waluty wirtualnej z przepływem jednokierunkowym (przeważnie wpływem), oznacza to w praktyce, że można je kupić po określonym kursie i użyć do nabycia określonych dóbr i usług – wirtualnych, a wyjątkowo też rzeczywistych (np. Amazon Coins).
- Systemy waluty wirtualnej z przepływem dwukierunkowym. Funkcjonują podobnie jak każda inna wymienialna waluta z dwoma kursami wymiany (kupna i sprzedaży), której można użyć do nabycia dóbr i usług wirtualnych i rzeczywistych (jak Bitcoin).
Inny podział możliwy do zdefiniowania to: systemy scentralizowane i zdecentralizowane. Te pierwsze charakteryzują się scentralizowanym systemem księgowym, który weryfikuje i dokonuje transakcji (np. Linden Dollars). W systemach zdecentralizowanej waluty wirtualnej weryfikacja oraz dokonywanie transakcji odbywa się w sieci użytkowników. Tak odbywa się to w przypadku Bitcoina, gdzie weryfikacja transakcji odbywa się poprzez proces tzw. miningu.
Wskazany wyżej podział ma unaocznić, że choć bitcoin (skrót BTC) jest najbardziej popularnym elektronicznym środkiem wymiany dóbr, to nie jedynym i z tego względu uregulowanie tworzenia, wydawania i obrotu walutami cyfrowymi jest wielkim wyzwaniem.
Wzrost popularności kryptowalut
Do chwili obecnej powstały setki kryptowalut. Bazują one na technologii blockchain i używają Proof of Work (PoW) lub jego modyfikacji (Proof of Stake), a także innych metod uzyskiwania konsensusu, do weryfikowania transakcji i do włączenia ich do blockchaina. Mechanizmy działania konkurentów BTC różnią się od mechanizmu działania Bitcoina różnymi modyfikacjami, często dość poważnymi. Niektóre nowo powstałe kryptowaluty wprowadzają na przykład anonimowość do transakcji, która polega na tym, że nie można w łatwy sposób powiązać nadawców i odbiorców transakcji, jak to ma miejsce w przypadku Bitcoina (np. Zcash, Dash, Monero).
Inne nowo powstałe kryptowaluty próbują wprowadzać nowe funkcjonalności (np. Golem – posiadanie jednostek tej kryptowaluty pozwala na „wykupienie” od innych użytkowników systemu mocy obliczeniowej ich komputerów, która może być wykorzystana do dowolnych celów kupującego). Bitcoin i inne kryptowaluty rewolucjonizują podejście do inwestowania oraz zmieniają obraz rynku walutowego, gdyż ich użycie i zakres zastosowania będzie prowadzić najbardziej prawdopodobnie do wyparcia tradycyjnych walut z transakcji w Internecie, a w kolejnym kroku być może kryptowaluty zastąpią pieniądze emitowane przez banki centralne.
Obecnie dysponujemy wynikami badań wykonanych przez naukowców z Uniwersytetu Cambridge w Anglii (kwiecień 2017). Badania dotyczyły skali rozwoju handlu w Internecie z użyciem portfeli kryptowalut. W raporcie starano się ocenić ogólną ilość obecnie używanych, aktywnych portfeli kryptowalutowych, ponieważ za pomocą pojedynczej aplikacji portfela, użytkownik jest w stanie wygenerować nieograniczoną ilość kryptowaluty. Ponadto naukowcy starali się ustalić czy dany portfel jest nadal aktywnie użytkowany. W badaniach wzięło udział 144 organizację zajmujące się kryptowalutą oraz indywidualni górnicy kryptowalut[3].
G. Hileman oraz M. Rauchs oszacowali łączną ilość portfeli, która wg nich wzrosła ponad czterokrotnie z 8,2 miliona w roku 2013 do prawie 35 milionów w roku 2016. Drugą z rozpatrywanych kwestii w raporcie naukowym była liczba aktywnych portfeli. Badacze stwierdzili, że oszacowanie liczby portfeli „stanowi wyzwanie”, odkąd liczba publicznie zarejestrowanych portfeli, nie odzwierciedla faktu czy są one aktywne. Definicja „aktywny” różni się wśród poszczególnych dostawców tego typu usług. W oparciu o wyniki ankiet, Hileman i Rauchs doszli do wniosku, że liczba aktywnych portfeli może być szacowana jako wzrost z wartości pomiędzy 0,6 miliona i 2,6 miliona w roku 2013 do obecnej wartości pomiędzy 5,8 i 11,5 miliona w roku 2017[4].
Trzecim analizowanym problemem w badaniach Cambridge była liczba unikalnych, aktywnych użytkowników portfeli kryptowalutowych. W tej analizie założono, że wydziela ona liczbę aktywnych portfeli z ich łącznej zarejestrowanej liczby i że użytkownik przeciętnie posługuje się dwoma portfelami. Pozostali użytkownicy portfeli zostali wyłączeni z badania, włączając w to m.in. procent tych, posługujących się kontem giełdowym jako ich faktycznego portfela. Uczeni stwierdzili, że szacują na marzec 2017 r. istnienie od 2,9 miliona do 5,8 miliona unikalnych użytkowników korzystających z portfeli kryptowalutowych[5].
Na podstawie analizy aktywności i transakcji dokonywanych z portfeli badacze z Cambridge ustalili udziały poszczególnych kryptowalut w łącznej kapitalizacji rynkowej dla trzech okresów 2015, 2016 i 2017. W tej konkurencji dominatorem jest bitcoin, który jednak traci udziały na rzecz nowych i doskonalszych pod względem kryptografii walut wirtualnych.
Na podstawie badań Hilemana i Rauchsa w krótkoterminowej prognozie przewiduje się wzrost przychodów z górnictwa kryptowalut o ponad 10% w ciągu 3 lat. Wytyczona linia trendu jest silnie rosnąca i można przypuszczać, że rynek walutowy będzie w coraz większym stopniu akceptował funkcjonowanie walut wirtualnych.
Niestety, nieliczne obecne prace naukowe koncentrują uwagę na opisie funkcjonowania świata kryptowalut bez uwzględnienia możliwego wpływu na realną gospodarkę tego fenomenu, który dzieje się na naszych oczach od roku 2009. Można przypuszczać, że kryptowaluty, jeśli będą dobrze zabezpieczone, łatwo transferowalne oraz niezawodne w działaniu podczas operacji handlowych i w przechowywaniu, wyprą stopniowo tradycyjne waluty z użycia. Nie sposób jednak wyrokować, kiedy może to nastąpić, gdyż świat internetu rozwija się w innym tempie i w inny sposób niż gospodarka realna. Natomiast to, co już rozszerza się na wszystkie branże, to powszechna akceptacja w płatnościach BTC jako możliwej waluty rozliczeniowej oraz akceptowanie przez rynki kapitałowe produktów inwestycyjnych opartych na kryptowalutach, co przy dużym ich udziale w przyszłości może zupełnie wywrócić do góry nogami rynek instrumentów pochodnych.
Anna Romanowska
[1] D. Bradbury, Is Bitcoin a Digital Currency or a Virtual One? www.coindesk.com/bitcoin-digital-currency-virtual-one/
[2] European Central Bank, Virtual Currency Schemes, October 2012.
[3] G. Hileman, M. Rauchs, GlobalCryptocurrency. Benchmarking Study, Cembridge Centre of Alternative Finance, U. Cambridge 2017, s. 3-11.
[4] Tamże, s. 51-52.
[5] Tamże, s.27.
