Temat cyfrowych pieniędzy banku centralnego jest bardzo obszerny, a jego pełne opracowanie znacząco przekroczyłoby ramy tej publikacji. Ograniczymy się więc do opisania celu powstania, etapu rozwoju i konsekwencji wprowadzenia CBDC, zdając sobie sprawę, że jest to jedynie wstępny zarys tego tematu.
Co to jest CBDC?
Angielski skrót CBDC oznacza Central Bank Digital Currency - cyfrową walutę banku centralnego. Jest to nowe narzędzie polityki pieniężnej, mogące zmniejszyć wagę tracących na znaczeniu, starych instrumentów, np. gotówki.
CBDC może być rozpatrywany na dwóch podstawowych poziomach:
- Hurtowym: jako instrument sektora bankowego, środek rozliczeniowy pomiędzy bankiem centralnym a bankami krajowymi, używany także do transakcji międzynarodowych.
- Detalicznym: jako powszechnie dostępny ekwiwalent gotówki, służący codziennym transakcjom handlowym.
O ile pierwsze rozwiązanie jest mniej istotne z punktu widzenia przeciętnego odbiorcy, druga koncepcja może fundamentalnie zmienić krajobraz finansowy i gospodarczy. Na niej więc skoncentrujemy się w dalszym toku rozważań.
W tym modelu CBDC odznaczać się będą następującymi cechami:
- będą pieniądzem państwowym, w odróżnieniu od pieniędzy prywatnych (np. kryptowalut),
- będą emitowane wyłącznie przez banki centralne,
- będą miały charakter prawnego środka płatniczego,
- ich cyfrowy charakter umożliwi bankowi centralnemu większą kontrolę nad rynkiem,
- mogą, choć nie muszą wykorzystywać blockchain oraz technologię rozproszonej księgi (DLT).
Powody wprowadzenia CBDC
Prace koncepcyjne nad CBDC trwają od wielu lat, jednak ostatnio proces ten uległ wyraźnemu przyspieszeniu. Główne powody tego przyspieszenia wyglądają następująco:
- Rosnąca rola cyfrowych prywatnych pieniędzy. Są to kryptowaluty, zwłaszcza stablecoiny, oraz szybki rozwój takich projektów jak system płatności Alipay czy planowana waluta Facebooka Diem (Libra).
- Generalna migracja do płatności cyfrowych i coraz rzadsze używanie gotówki. Trend ten został dodatkowo wzmocniony z powodu pandemii Covid-19.
- Dotychczas stosowane narzędzia i systemy bankowe stają się przestarzałe i nieefektywne. Systemy SWIFT czy SEPA są kosztowne i powolne, jeśli porównamy je z rozwiązaniami opartymi o blockchain.
- Szybki rozwój CBDC w Chinach i związana z tym obawa o uzyskanie przez ten kraj przewagi technologicznej.
Oprócz tego istnieje jeszcze jeden powód, dostrzegany przez banki największych krajów oraz instytucje międzynarodowe, jednak raczej nie eksponowany publicznie. Długoletnie przyzwolenie na ekspansję monetarną, symbolizowaną przez zerowe stopy procentowe, całkowicie zaburzyło naturalne procesy na rynku finansowym. Pieniądz generowany jest w gigantycznych ilościach, bez związku z produktywnością światowej gospodarki. Owocuje to narastającą inflacją, wzmacnianą dodatkowo przez ograniczenia spowodowane globalną pandemią.
Długi rządów, korporacji i milionów obywateli osiągnęły taki poziom, że ich spłacenie nie jest możliwe. Ponieważ jednak jednocześnie są one aktywami innych podmiotów, np. funduszy emerytalnych, nie mogą one zostać po prostu odpisane z bilansów.
Konieczne więc staje się znalezienie sposobu, by banki centralne mogły odzyskać kontrolę nad systemem finansowym, który w przeciwnym wypadku stanie się niestabilny i podatny na wstrząsy.
CBDC w największych gospodarkach świata
1. Chiny
Chiny są głównym aktorem na rynku CBDC oraz powodem przyspieszenia prac nad nimi przez resztę świata. Z powodu autorytarnego modelu władzy, mogą one wprowadzać reformy monetarne szybko i bez liczenia się z oporem społecznym. Podejmowane przez ten kraj kroki mają służyć dwóm celom: osiągnięciu przewagi pierwszego gracza w tej dziedzinie oraz zabezpieczeniu roli waluty państwowej w dobie szybkiego rozwoju stablecoinów i innych prywatnych sposobów płatności.
E-yuan jest obecnie na etapie pilotażu, jednak testy zakrojone są na ogromną skalę. Jak dotąd otwarto 140 mln indywidualnych kont eCNY oraz ok. 10 mln kont dla przedsiębiorstw, a dotychczasowe obroty nową walutą wyniosły ok. 10 mld dolarów. Termin oficjalnego startu nowej waluty nie został jednak jeszcze ogłoszony.
Z punktu widzenia wolności obywatelskich, przyjęte przez Chiny rozwiązanie jest fatalne. Cyfrowy yuan (eCNY) pozwala władzom monitorować każdą transakcję finansową, wiedzą więc one, na co obywatel wydaje pieniądze. Waluta pozwala też wyłączyć możliwość zakupu niektórych towarów i usług. Co więcej – cyfrowa waluta docelowo może mieć swoją „datę ważności”, pieniądze nie wydane w terminie i tak mogą więc zniknąć z konta.
2. Unia Europejska
UE prowadzi intensywne prace nad wprowadzeniem CBDC. Christine Lagarde, szefowa Europejskiego Banku Centralnego, zapowiedziała uruchomienie cyfrowego euro najpóźniej do roku 2026.
Jego głównym celem miałoby być dostarczenie firmom i obywatelom wygodnego narzędzia rozliczeń w świecie płatności elektronicznych. Emitentem cyfrowego euro byłby ECB oraz banki centralne krajów strefy euro. Płatności nową walutą nie byłyby anonimowe, występować ma też limit maksymalnej ilości środków, które mogą być przechowywane na jednym koncie.
Prace eksperymentalne nad cyfrowym euro prowadzi grupa zadaniowa Eurosystemu. Dotyczą one architektury przyszłej sieci płatności, systemu rozliczeń oraz sposobu połączenia centralnej bazy z platformami opartymi na rozproszonej technologii DLT.
Rozważane jest częściowe oparcie nowego systemu o forki istniejących już rozwiązań blockchain, takich jak Hyperledger, NEM i Tezos.
3. Stany Zjednoczone
W wyścigu o CBDC USA pozostają nieco w tyle. Wynika to z faktu, że dolar pozostaje wciąż główną walutą rezerwową świata, FED musi unikać więc ruchów, które mogłyby zachwiać jego pozycją.
30 września 2021 r. Reuters podał, że Zarząd Rezerwy Federalnej wkrótce wyda pełny raport na temat cyfrowego dolara, jednak raczej nie będzie się spieszył z jego wdrożeniem. Członkowie FED mają sprzeczne poglądy na tę sprawę, zaś sam Jerome Powell nie jest zdecydowany na wdrożenie cyfrowego dolara, podkreślając, że oczekuje w tej sprawie na decyzję Kongresu.
Liderzy we wprowadzaniu CBDC
1. Bahamy
To niewielkie państwo jako pierwsze na świecie wprowadziło funkcjonalne CBDC o nazwie Sand Dollar w październiku 2020 r. Wszyscy mieszkańcy wysp uzyskali dostęp do cyfrowej waluty poprzez aplikację mobilną lub kartę płatniczą, mogą także nadal swobodnie używać gotówki.
Wprowadzenie CBDC pozwoliło włączyć się w obrót gospodarczy tysiącom ubogich obywateli, nie korzystających dotąd z systemu bankowego. Dane z systemu CBDC, obrazujące ich dochody i wydatki, mogą oni wykorzystać np. podczas ubiegania sie o mikropożyczki.
W przyjętym modelu Bank Centralny kontroluje infrastrukturę służącą obsłudze waluty, obsługa klienta wykonywana jest zaś przez sektor prywatny.
2. Kambodża
Narodowy Bank Kambodży również uruchomił swoją cyfrową walutę Bakong w październiku 2020 r. W połowie roku 2021 z portfela cyfrowego waluty korzystało 200.000 osób, które wykonały transakcje o wartości ok. 500 milionów dolarów. System pozwala także m.in. na wykonywanie przelewów transgranicznych z Malezją.
Do zbudowania systemu Bakong wykorzystano blockchain open source Hyperledger Iroha.
3. Nigeria
25 października 2021 r. Nigeria uruchomiła pierwsze CBDC na kontynencie afrykańskim - walutę o nazwie eNaira. W założeniu projekt ma ułatwić przekazy pieniężne, pobudzić handel transgraniczny i umożliwić łatwiejsze wypłacanie świadczeń socjalnych. Władze uważają, że to rozwiązanie może zwiększyć PKB Nigerii o 30 miliardów dolarów w ciągu najbliższych 10 lat.
Wdrożenie nie obyło się jednak bez problemów. Pojawiły się kłopoty z obsługą cyfrowego portfela. Niezadowolenie użytkowników było tak duże, że wersja portfela na system Android została wycofana. Zdarzyły się także próby oszustw i wyłudzeń.
4. Ukraina
Rada Najwyższa Ukrainy uchwaliła w lipcu 2021 r. ustawę, czyniącą e-hrywnę krajowym standardem płatności. Prototyp cyfrowej waluty został już nawet przetestowany na platformie Stellar. Padł także pomysł wypłacania pracownikom Ministerstwa Transformacji Cyfrowej wynagrodzenia tą walutą.
CBDC nie zostało jednak jeszcze uruchomione i znajduje się obecnie w fazie badawczo-rozwojowej.
Inne kraje
Powyższa lista nie wyczerpuje listy krajów, wdrażających CBDC. Do tej listy możemy dopisać m.in. Karaiby, Szwecję, Koreę Południową, RPA czy Urugwaj. Zgodnie z danymi podawanymi przez atlanticcouncil.org, obecnie nad wdrożeniem CBDC pracuje 90 krajów.
W naszym kraju NBP skupia się na monitorowaniu rozwoju CBDC, nie podejmując na razie większych prac badawczych. Jak stwierdza raport banku „Wyniki prowadzonych analiz wskazują na brak wyraźnych korzyści z wprowadzenia pieniądza cyfrowego banku centralnego w Polsce w stosunku do dostrzeganych rodzajów ryzyka związanego z jego emisją dla gospodarki, obrotu pieniężnego i systemu finansowego”.
Nie wiadomo jednak, czy wynika to z odrzucenia idei waluty cyfrowej, czy raczej z oczekiwania na wprowadzenie cyfrowego Euro.
Raport Banku Rozrachunków Międzynarodowych
W drugim półroczu 2021 r. opublikowano kilka ważnych raportów na temat CBDC. Najciekawsze wydaje się wydane we wrześniu podsumowanie (executive summary) wcześniejszych publikacji Banku Rozrachunków Międzynarodowych (BIS).
Obok oczywistych stwierdzeń, raport zawiera kilka tez, które mogą być uznane za kontrowersyjne:
- CBDC mają stać się alternatywą dla gotówki,
- ich wprowadzenie nieodwracalnie zmieni dotychczasowy sektor bankowy,
- niemożliwe będzie zachowanie anonimowości przy większych transakcjach,
- konieczne może być zastosowanie limitów w obrocie i gromadzeniu tych środków płatniczych,
- należy liczyć się z niezrozumieniem i sprzeciwem społeczeństwa wobec tych zmian.
Choć w kontekście planowanych reform te stwierdzenia są zrozumiałe, mogą one jednak budzić uzasadniony niepokój.
Możliwe efekty wprowadzenia CBDC
Szeroka adopcja CBDC może nieść za sobą zarówno pozytywne, jak i negatywne efekty, różne dla różnych instytucji i grup społecznych. Poniżej wymienimy najważniejsze z nich.
- Wzmocnienie pozycji banków centralnych. Wraz z wprowadzeniem CBDC znacznie zwiększy się możliwość ich oddziaływania na gospodarkę i de facto sterowania nią.
- Ułatwienie dostępu do usług bankowych i obniżka kosztów. Zniknie wykluczenie w zakresie dostępu do usług bankowych, ograniczone zostaną opłaty np. za prowadzenia konta czy wydanie karty płatniczej.
- Usprawnienie transferu środków. Przelew, również zagraniczny, będzie mógł dotrzeć do adresata w ciągu kilku sekund, kosztując ułamek dotychczasowych opłat.
- Zwiększenie bezpieczeństwa środków. Ponieważ CBDC stanowią roszczenie wobec banku centralnego, odpada możliwość poniesienia strat finansowych w sytuacji np. bankructwa banku komercyjnego lub upadku emitenta stablecoina.
- Przebudowa systemu bankowego. Po pełnym wprowadzeniu CBDC zniknie wiele powodów, dla których istnieją banki komercyjne. Skoro każdy obywatel będzie miał konto w banku centralnym, popyt na usługi innych banków znacząco zmaleje.
- Ograniczenie prywatności. W nowym systemie każda transakcja może być śledzona. Jeśli docelowo zniknie gotówka papierowa, niemożliwe będzie wykonanie transakcji, o której nie będą wiedziały organy nadzoru. Ograniczy to np. finansowanie terroryzmu, ale z drugiej strony może naruszać prywatność obywateli.
- Możliwość sterowania popytem. Jeśli globalnie przyjęte zostałyby rozwiązania chińskie, użycie CBDC do zakupu pewnych towarów może okazać się niemożliwe. Potencjalne zaprogramowanie „daty ważności” waluty może zaś zmusić konsumenta do wydania jej w określonym terminie.
- Możliwość odcięcia od systemu. Jeśli CBDC zastąpiłyby gotówkę w krajach totalitarnych, decyzją polityczną można będzie pozbawić dowolną osobę prawa korzystania ze swoich środków, dokonywania zakupów czy przyjmowania przelewów, de facto usuwając ją poza nawias społeczeństwa.
Konkluzja
Potencjalne wprowadzenie CBDC w skali świata może być jednym z najważniejszych wydarzeń pierwszej połowy XXI wieku. Niesie ono za sobą zarówno możliwość przyspieszenia rozwoju i uporządkowania polityki monetarnej, jak i niebezpieczeństwa dla tradycyjnych swobód i wolności obywatelskich. W ręce banków centralnych zostałaby oddana ogromna władza, która mogłaby wpłynąć na życie każdego obywatela.
Uznając więc korzyści, jakie może przynieść wprowadzenie CBDC, należy zadbać o zminimalizowanie możliwych niebezpieczeństw. Kluczowe wydaje się wprowadzenie ich jako dodatkowego instrumentu finansowego, bez likwidowania papierowej gotówki czy administracyjnego ograniczania możliwości korzystania z kryptowalut.
Może się wydawać, że w krajach demokratycznych nie jest możliwe wykorzystanie CBDC dla ograniczania możliwości wyboru i nadzoru nad obywatelami. Niestety, pandemia Covid-19 pokazała, że nawet takie kraje mogą uznaniowo nakładać ograniczenia i naruszać, zdawałoby się fundamentalne, prawa obywateli.
Źródła
Raport NBP: Pieniądz cyfrowy banku centralnego
https://www.nbp.pl/systemplatniczy/cbdc/raport-cbdc.pdf
Raport BIS: Central bank digital currencies - executive summary
https://www.bis.org/publ/othp42.pdf
Progress of Research & Development of E-CNY in China
http://www.pbc.gov.cn/en/3688110/3688172/4157443/4293696/2021071614584691871.pdf
Central Bank Digital Currencies and a Euro for the Future
https://www.eublockchainforum.eu/sites/default/files/reports/CBDC %20Report%20Final.pdf
PwC Global CBDC Index 2021
https://www.pwc.com/gx/en/industries/financial-services/assets/pwc-cbdc-global-index-1st-edition-april-2021.pdf
