Kluczowe rekomendacje - Sektorowa Rada ds. Kompetencji

2023.10.03

Za nami konferencja podsumowująca działania Sektorowej Rady ds. Kompetencji – Opieka Zdrowotna i Pomoc Społeczna, która była owocem współpracy Partnerstwa Pracodawców Rzeczypospolitej Polskiej, Uczelni Łazarskiego oraz Uczelni Korczaka. W trakcie trwania projektu, podejmowaliśmy szereg działań w celu dostosowania systemu kształcenia do wymagań pracodawców oraz dynamicznie zmieniającego się rynku opieki zdrowotnej i pomocy społecznej.

Podczas Konferencji podsumowującej zostały przedstawione główne osiągnięcia projektu oraz kluczowe wnioski i rekomendacje odnoszące się do rozwoju kompetencji w tych branżach.
O Sektorowej Radzie ds. Kompetencji – Opieka Zdrowotna i Pomoc Społeczna”
„Sektorowa Rada ds. Kompetencji – Opieka Zdrowotna i Pomoc Społeczna” tworzy przestrzeń do wymiany opinii pomiędzy trzema elementami systemu kształtowania kompetencji i potrzeb kompetencyjnych w branży opieki zdrowotnej i pomocy społecznej: pracodawcami, systemem edukacji i przedsiębiorcami działającymi w danym sektorze. Zadaniem Rady jest także identyfikacja i prognozowanie potrzeb kompetencyjnych dla obu podsektorów oraz monitoring legislacji i zmian merytorycznych dotyczących zawodów w tych obszarach. Rada ma także tworzyć rekomendacje i zalecenia dotyczące badań i rozwoju kompetencji w nowych zawodach dla obu sektorów. Projekt „Sektorowa Rada ds. Kompetencji – Opieka Zdrowotna i Pomoc Społeczna” jest częścią większego programu realizowanego przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego nr POWR.02.12.00-00-0007/16. Więcej informacji: <link http://rada.pracodawcyrp.pl/>http://rada.pracodawcyrp.pl/</link>
Kluczowe rekomendacje płynące z przeprowadzonych w trakcie projektu badań i analiz
Rekomenduje się podjęcie następujących działań w celu zniwelowania wykrytych w projekcie deficytów kompetencyjnych: 
1)     Konieczne rozwijanie kompetencji cyfrowych poprzez szkolenia i doskonalenie kompetencji w zakresie zdalnego udzielania świadczenia zdrowotnego.
a)     Nauka i obsługa systemów teleinformatycznych.
b)     Komunikacja interpersonalna z pacjentem oraz z zespołem w warunkach zdalnych.
c)     Znajomość zasad wypełniania dokumentacji medycznej przy udzielaniu świadczenia w trybie zdalnym.
2)     Konieczne rozwijanie kompetencji na temat znajomości otoczenia systemowo-prawnego w ochronie zdrowia poprzez szkolenia – rozumienie standardów i konsekwencji ich stosowania. 
a)     Znajomość instytucji systemowych i ich uprawnień.
b)     Znajomość standardów postępowania organizacyjno-zarządczego i konsekwencji ich stosowania.
c)     Umiejętność właściwej hierarchizacji wydawanych decyzji administracyjnych i regulacji prawnych.
d)     Umiejętność wdrażania wydawanych przez różne instytucje systemowe standardów postępowania.
3)     Konieczne rozwijanie kompetencji w zakresie radzenia sobie ze stresem i stresogennymi warunkami działania w warunkach zagrożenia epidemicznego i innych. 
a)     Efektywne zarządzanie energią osobistą (zwłaszcza umiejętność zdrowego rozładowywania napięcia i efektywna regeneracja organizmu).
b)     Skuteczne radzenie sobie ze stresem, napięciem własnym i pacjenta, a także z negatywnymi emocjami pacjenta (i jego rodziny).
c)     Work-life balans, czyli równowaga między aktywnością zawodową i poza zawodową.
d)     Odpowiednie nastawienie do pracy – zdrowy dystans i troska o siebie.
e)     Zdrowa empatia i właściwe (niewypalające) wspieranie pacjenta w cierpieniu zamiast zbyt silnej wypalającej empatii lub uprzedmiatawiania relacji z pacjentem.
f)      Korzystanie ze wsparcia psychologicznego, emocjonalnego (trudne sytuacje w pracy z pacjentem, śmierć pacjenta, itp.) oraz wymiana i dzielenie się doświadczeniem – grupy spotkaniowe, grupy wsparcia.
4)     Rozwijanie kompetencji w zakresie komunikacji interpersonalnej z pacjentem i w pracy zespołowej. 
a)     Budowanie zdrowych relacji i efektywna komunikacja w zespołach terapeutycznych (na oddziale, w placówce medycznej).
b)     Budowanie pozytywnej, opartej na zaufaniu relacji z pacjentem (odpowiednio pozytywne stymulowanie pacjenta do brania części odpowiedzialności za leczenie).
c)     Zaufanie i autorytet lekarza – co buduje a co psuje dobrą relację z pacjentem. Relacja symetryczna i niesymetryczna – władza i zależność vs partnerstwo.
d)     Dobra komunikacja z pacjentem: zasady komunikacji werbalnej i niewerbalnej w kontakcie z pacjentem. Komunikacja jedno i dwukierunkowa oraz jej znaczenie w budowaniu dobrej relacji z pacjentem.
e)     Język i reakcje lekarza na zachowanie i osobę pacjenta. Wpływ słów na podświadomość pacjenta.
f)      Uważny kontakt i obecność w relacji z pacjentem oraz miejsce i rola komunikacji merytorycznej w relacji z pacjentem.
g)     Typy psychologiczne pacjentów i różne style zachowań oraz komunikacji. Dobieranie właściwych strategii komunikacyjnych do konkretnego typu psychologicznego pacjenta.
h)     Współodpowiedzialność pacjenta za proces leczenia (compliance) – praca z przekonaniami pacjenta w celu wzmocnienia jego odpowiedzialności za proces leczenia i stosowanie się do zaleceń terapeutycznych.
Przedstawicieli poszczególnych grup personelu medycznego nie można traktować w ten sam sposób. Mają oni inne atrybuty i inne metody pracy. Atrybuty lekarzy i pielęgniarek są już dodefiniowane. Zatem należy zidentyfikować cechy specyficzne dla pozostałych profesji medycznych. Ważne jest więc rozwijanie takich kompetencji jak np.:
i)       Efektywna komunikacja w organizacji, w zespole.
j)       Znajomość ról w zespole – formalnych i nieformalnych oraz ról związanych ze specyfiką wykonywanych zadań.
5)     Rozwijanie kompetencji w zakresie zarządzania kryzysowego. 
a)     Mechanizmy i źródło powstawania sytuacji kryzysowej i określenie potrzeby działań zapobiegających.
b)     Kształtowanie polityki informacyjnej w zarządzaniu kryzysowym.
c)     Zarządzanie zmianą w organizacji w zespole.
d)     Sytuacje trudne – stres i emocje i ich wpływ na współpracę w zespole. Komunikacja w zespole w stresie i pod presją emocji.
e)     Działanie pokryzysowe.
Rekomendowanym sposobem niwelowania wykrytych w badaniu deficytów kompetencyjnych są szkolenia.
Kompetencje nowych zawodów w sektorze opieki otwartej - kluczowe rekomendacje
Koordynator opieki otwartej
<ul><li>Powołanie koordynatorów opieki w każdej placówce podstawowej opieki zdrowotnej.</li><li> Włączenie zagadnień dotyczących współpracy w zespole terapeutycznym do procesu kształcenia kadr medycznych, co stanowi istotny warunek skutecznej opieki koordynowanej.</li><li> Promocja zatrudnienia absolwentów zdrowia publicznego w roli koordynatorów oraz uruchomienie kształcenia w tym obszarze w ramach specjalizacji na kierunku zdrowie publiczne.</li><li> Utworzenie program studiów dla koordynatora medycznego, który wyposaży absolwenta w niezbędną wiedzę, umiejętności oraz kompetencje społeczne do pełnienia tej funkcji. Treść programu powinna obejmować m.in. modele opieki koordynowanej stosowane w Polsce i innych krajach, przepisy prawne dotyczące koordynacji opieki zdrowotnej nad pacjentem w systemie ochrony zdrowia, zasady zarządzania programami zdrowotnymi oraz organizacji i udzielania świadczeń zdrowotnych w różnych obszarach systemu ochrony zdrowia, a także funkcjonowanie zespołów interdyscyplinarnych w opiece zdrowotnej.</li><li> Wprowadzenie kursów szkoleniowych przygotowujących do pracy jako koordynator, zwłaszcza w mniejszych placówkach podstawowej opieki zdrowotnej.</li><li> Osoba pełniąca funkcję koordynatora musi być odpowiednio przeszkolona w zakresie prowadzenia dokumentacji medycznej, ochrony danych osobowych oraz praw pacjenta.</li><li> Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia, lista kompetencji koordynatora opieki zdrowotnej powinna być oparta na pięciu kluczowych grupach: wsparcie pacjenta, skuteczna komunikacja, praca zespołowa, opieka skoncentrowana na pacjencie oraz ciągłe doskonalenie zawodowe.</li><li> Kompetencje miękkie, takie jak komunikacja interpersonalna, umiejętność pracy w zespole, rozwiązywanie konfliktów, mediacja, elastyczność w wykonywaniu obowiązków zawodowych oraz radzenie sobie z presją czasu i stresem, są istotne dla koordynatora.</li></ul>
Terapeuta zajęciowy
<ul><li>Wprowadzenie ustawowych przepisów legitymizujących zawód terapeuty zajęciowego jako zawód medyczny, przyznając im pełne prawa i obowiązki z tym związane.</li><li> Włączenie terapeutów zajęciowych do zespołów wielodyscyplinarnych w POZ (podstawowej opiece zdrowotnej) na równych zasadach jak dietetycy, fizjoterapeuci i koordynatorzy opieki.</li><li> Promocja terapii zajęciowej i jej potencjału w systemie podstawowej opieki zdrowotnej.</li><li> Ustanowienie standardów kształcenia terapeutów zajęciowych zarówno na poziomie policealnym, jak i akademickim.</li><li> Rozszerzenie programów kształcenia o następujące treści związane z wiedzą:<ul><li> Zrozumienie kulturowych wpływów na zdrowie i choroby oraz ich roli w diagnozowaniu, leczeniu i terapii.</li><li> Podstawowa wiedza z zakresu farmakologii, obejmująca zrozumienie działania wybranych leków istotnych w praktyce terapeuty zajęciowego.</li><li> Elementy organizacji i zarządzania, mających znaczenie w przypadku wykonywania zadań organizacyjnych i administracyjnych w POZ przez terapeutów zajęciowych.</li><li> Zasady prowadzenia dokumentacji medycznej zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa.</li><li> Wiedza na temat zdrowia psychicznego, radzenia sobie ze stresem i zapobiegania wypaleniu zawodowemu w pracy terapeuty zajęciowego.</li></ul></li><li> Uznanie tytułu licencjata za wystarczający do wykonywania zawodu terapeuty w POZ, z jednoczesnym zachowaniem możliwość dalszego doskonalenia zawodowego.</li><li> Wprowadzenie obowiązkowego programu doszkalającego i aktualizującego wiedzę terapeutów zajęciowych, aby dostosować ich kompetencje zawodowe do zmieniających się potrzeb i wyzwań w opiece POZ.</li><li> Określenie zakresu kompetencji terapeutów zajęciowych w ramach POZ, porównując go do kompetencji innych zawodów medycznych.</li><li> Wprowadzenie systemu weryfikacji kompetencji zawodowych osób posiadających tytuł terapeuty zajęciowego.</li><li> Opracowanie jednolitych wytycznych definiujących kwalifikacje i kompetencje terapeutów zajęciowych pracujących w systemie opieki zdrowotnej, z naciskiem na umiejętności społeczne jako kluczowe elementy tego zawodu.</li></ul>
Dietetyk
<ul><li>Ustawa regulująca zawód dietetyka powinna zawierać jednolite zasady nadawania tego tytułu zawodowego, w tym określenie wymagań kwalifikacyjnych, jakie osoba starająca się o uzyskanie tego zawodu powinna spełniać. Warto szczególnie skupić się na poziomie wykształcenia oraz ustaleniu standardów kształcenia, również w kontekście specjalizacji.</li><li> Ujednolicenie definicji porady dietetycznej.</li><li> Poszerzenie zakresu konsultacji dietetyka także w przypadku typowego leczenia otyłości.</li><li> Wprowadzenie precyzyjnej definicji zawodu dietetyka, wraz z określeniem wymagań edukacyjnych oraz konieczności zdania egzaminu państwowego po ukończeniu studiów, analogicznie do innych zawodów medycznych.</li><li> Określenie minimalnej liczby godzin kształcenia na kierunku dietetyka oraz innych kluczowych elementów programu nauczania, niezbędnych do osiągnięcia odpowiedniego poziomu wiedzy i umiejętności u absolwentów kierunku dietetyka.</li><li> Wprowadzenie na uczelniach wyższych przedmiotów obejmujących farmakologię, farmakoterapię, interakcje leków z pożywieniem, a także elementy psychodietetyki, psychologii dla dietetyka i podstaw komunikacji z pacjentem.</li><li> Uznanie tytułu licencjata za wystarczający do wykonywania zawodu dietetyka, z możliwością podniesienia kwalifikacji poprzez uzyskanie tytułu magistra. Równocześnie – obok samego formalnego wykształcenia – zdobycie odpowiedniego na przykład dwuletniego doświadczenia zawodowego mogłoby powodować dopuszczalność samodzielnego świadczenia usługi w ramach działalności gospodarczej.</li><li> Stworzenie jednolitych wytycznych określających niezbędne kwalifikacje i kompetencje dietetyków, które byłyby obowiązujące we wszystkich uczelniach wyższych w Polsce.</li><li> Wdrożenie systemu weryfikacji kompetencji zawodowych osób posiadających tytuł zawodowy dietetyka.</li><li> Precyzyjne określenie zakresu kompetencji dietetyków w porównaniu do innych zawodów medycznych.</li></ul>
Edukator zdrowotny
<ul><li>Wprowadzenie zawodu edukatora zdrowotnego do obszaru opieki zdrowotnej wymaga zmiany przepisów ustawy o podstawowej opiece zdrowotnej, szczególnie w przypadku oficjalnej decyzji o inkorporacji tego zawodu do polskiego systemu opieki zdrowotnej.</li><li> Ujednolicenie opisu osoby odpowiedzialnej za prowadzenie działań związanych z edukacją zdrowotną oraz zakresu tych działań.</li><li> Wprowadzenie zawodu edukatora zdrowotnego do obszaru opieki społecznej, szczególnie w kontekście opieki środowiskowej.</li><li> Przeprowadzenie odpowiedniego procesu pilotażowego w placówkach świadczących otwartą opiekę zdrowotną przed rozpoczęciem procesu legislacyjnego. W tym przypadku należy skoncentrować się na właściwym przygotowaniu osób pełniących funkcję edukatora zdrowotnego poprzez odpowiednie szkolenia, zwłaszcza z zakresu treści związanych z edukacją zdrowotną, oraz zapewnić im wsparcie merytoryczne, np. ze strony zawodów medycznych.</li><li> Określenie zakresu kompetencji edukatora zdrowotnego w kontekście innych zawodów medycznych.</li></ul>
Opiekun osoby niesamodzielnej
<ul><li>Uregulowanie funkcji (zawodu) opiekuna osoby niesamodzielnej poprzez dokonanie stosownych nowelizacji dotyczących: prawnej definicji zawodu (np. przepisy o niektórych zawodach medycznych) oraz kształcenia w zawodzie (edukacji), np. w ramach studiów podyplomowych.</li><li> Włączenie zawodu opiekuna osoby niesamodzielnej do sektora opieki zdrowotnej w Polsce, co wymaga zmian w ustawie o podstawowej opiece zdrowotnej.</li><li> Prawne wprowadzenie zawodu opiekuna osoby niesamodzielnej w obszarze opieki społecznej, szczególnie w zakresie opieki środowiskowej.</li><li> Przeprowadzenie procesu pilotażowego w placówkach otwartej opieki zdrowotnej przed rozpoczęciem procesu legislacyjnego. Warto podkreślić znaczenie odpowiedniego przygotowania opiekunów poprzez stosowne szkolenia, zwłaszcza z zakresu świadczeń opiekuńczych, oraz zapewnienie wsparcia merytorycznego, potencjalnie od profesjonalistów medycznych. Kluczowymi aspektami pilotażu powinny być adaptacja i wyposażenie miejsc świadczenia usług, rodzaje indywidualnych usług społeczno-opiekuńczo-pielęgnacyjnych oraz programy edukacyjno-warsztatowe.</li><li> Opracowanie profilu opiekuna osoby niesamodzielnej i jego funkcji w lecznictwie otwartym, z myślą o jego rozpowszechnieniu w placówkach medycznych.</li><li> Rozdzielenie obowiązków administracyjno-rejestracyjnych od zadań opiekuna osoby niesamodzielnej w placówkach medycznych, a także identyfikacja sposobów na zapełnienie ewentualnych braków w pierwszym z tych obszarów, aby nie obciążać opiekunów.</li><li> Włączenie opiekunów osób niesamodzielnych w proces projektowania rozwiązań opieki nad pacjentami niesamodzielnymi i seniorami, tak aby uwzględniały ich faktyczne kompetencje zawodowe.</li><li> Podejmowanie działań mających na celu podniesienie statusu zawodu opiekuna osoby niesamodzielnej zarówno wśród pracowników służby zdrowia, jak i w społeczeństwie jako grupy zawodowej.</li><li> Wprowadzenie treści związanych z nauką podstawowych procedur higienicznych, monitorowaniem parametrów życiowych, pierwszą pomocą przedmedyczną, żywieniem osób dorosłych (szczególnie w kontekście opieki nad osobami niesamodzielnymi), oraz obsługą systemów informatycznych na uczelniach wyższych.</li><li> Ustalenie jednolitych wytycznych określających wymagane kwalifikacje i kompetencje dla opiekunów osób niesamodzielnych na wszystkich uczelniach wyższych w Polsce.</li></ul>
Asystent osoby z zaburzeniami psychicznymi
<ul><li>Wprowadzenie systemowych rozwiązań, które realnie przyczynią się do skutecznej realizacji celów Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych w kontekście wsparcia osób z zaburzeniami psychicznymi poprzez działania na rzecz zdrowia oraz aktywizacji społecznej i zawodowej tej grupy ludzi.</li><li> Stworzenie profilu kompetencji i uprawnień asystentów osób z zaburzeniami psychicznymi, który będzie jak najlepiej dostosowany do specyficznych potrzeb pacjentów w Polsce. Profil ten powinien opierać się na następujących obszarach:<ul><li> Świadczenie bezpośredniego wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi, na przykład poprzez motywowanie do aktywności społecznej, wspólne nawigowanie w biurokracji, zarządzanie finansami i pomoc w poszukiwaniu pracy. Wszystko powinno być oparte na wsparciu emocjonalnym i utrzymywaniu nadziei.</li><li> Możliwość ochrony praw osób chorujących psychicznie, co wymaga uregulowanej roli oraz wiedzy w zakresie prawa i administracji. Równie ważna będzie gotowość do zrozumienia środowiska, w jakim żyje dana osoba.</li><li> Edukacja i komunikacja z najbliższymi osobami z otoczenia osoby z zaburzeniami psychicznymi.</li></ul></li><li> Opracowanie programów mających na celu wykształcenie specjalistów, którzy będą w stanie zapewnić pacjentom z zaburzeniami psychicznymi wysokiej jakości opiekę przez całe ich życie.</li><li> Rozszerzenie programów szkoleniowych nie tylko w obszarze opieki specjalistycznej, ale także w podstawowej opiece zdrowotnej.</li><li> Zatrudnienie nowych pracowników, którzy będą pracować w środowisku życia pacjentów oraz wyposażenie ich w niezbędne umiejętności w zakresie zdrowia psychicznego.</li></ul>
Kompetencje zarządcze w opiece otwartej w perspektywie kryzysu i wielokulturowości – kluczowe rekomendacje
<ul><li>Systematyczna samoocena kompetencji menedżerskich przez samych zainteresowanych.</li><li> Systematyczna ocena kompetencji menedżerskich przez pracodawców.</li><li> Standaryzacja kształcenia dotyczącego kompetencji menedżerskich w tym niezbędnych w zarządzaniu kryzysowym i wielokulturowym.</li><li> Tworzenie dopasowanych do potrzeb programów szkoleniowych i rozwojowych. </li><li> Wzmocnienie roli kierownictwa w zarządzaniu kryzysowym i wielokulturowym głównie poprzez przekazywanie informacji pracownikom oraz poprzez wspieranie równe traktowanie wszystkich członków zespołu. </li><li> Promowanie i wdrażanie zarządzania kryzysowego i wielokulturowego w podmiotach otwartej opieki zdrowotnej.</li></ul>
Branżowy Bilans Kapitału Ludzkiego – Branża opieki zdrowotnej i pomocy społecznej
<ul><li>Badanie Branżowy Bilans Kapitału Ludzkiego dla branży opieka zdrowotna i pomoc społeczna miało na celu zwiększenie wiedzy o potrzebach kwalifikacyjno-zawodowych w obu sektorach, w szczególności w odniesieniu do pojawiających się trendów i wyzwań.</li><li> Przeprowadzono 2 edycje badania – pierwsza w okresie październik 2020 – listopad 2021, druga – lipiec 2022 – czerwiec 2023.</li><li> W badaniu uczestniczyli eksperci, przedstawiciele środowisk edukacyjnych, organizacji branżowych, pracodawców i kadry zarządzającej wszystkich typów podmiotów reprezentujących branże, pracownicy zajmujący kluczowe stanowiska oraz pracownicy odpowiedzialni za procesy rozwojowe i rekrutacyjne.</li><li> Zestawienie ze sobą potrzeb i oczekiwań pracodawców oraz kompetencji, jakimi dysponują pracownicy, pozwoliło określić obszary niedopasowań oraz sformułować rekomendacje, adresatem których są instytucje kształcenia, podmioty rynku pracy oraz sami pracodawcy.</li><li> Badania realizowane były we współpracy z Sektorową Radą ds. Kompetencji - Opieka Zdrowotna i Pomoc Społeczna.</li></ul>