Wróć

Relacja z konferencji: „Orzecznictwo ETPCz a kształtowanie standardu prawa do rzetelnego procesu – 30 lat Polskiego członkostwa w Radzie Europy”

Główną inspiracją do zorganizowania konferencji był obchodzony w tym roku jubileusz 30-lecia przystąpienia Polski do Rady Europy. Konferencja otwiera również cykl uroczystości związanych w obchodami 25- lecia Wydziału Prawa i Administracji Uczelni Łazarskiego.

Podstawą rozważań była istota i waga orzecznictwa ETPCz, zwłaszcza w zakresie prawa do rzetelnego procesu sądowego i w ogóle prawa dostępu do sądu. Do udziału w konferencji zaproszeni zostali wybitni specjaliści z dziedziny praw człowieka, w większości praktycy – głównym bowiem założeniem organizatorów konferencji był praktyczny wymiar funkcjonowania Rady Europy oraz skuteczność orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Konferencja była spotkaniem teoretyków oraz praktyków prawa – sędziów, adwokatów i radców prawnych.

Konferencję otworzył Rektor Uczelni Łazarskiego prof. dr hab. Maciej Rogalski, który przywitał zgormadzonych gości i życzył wszystkim jej uczestnikom owocnych obrad. Kolejno gości przywitał Dziekan Okręgowej Rady Adwokackiej w Warszawie adwokat Mikołaj Pietrzak, który dziękując za zaproszenie oraz zaangażowanie Izby Adwokackiej w Warszawie w organizację konferencji, zwrócił szczególne baczenie, na wagę orzecznictwa ETPCz w pracy profesjonalnego prawnika. Gości przywitała również Dziekan Wydziału Prawa i Administracji Uczelni Łazarskiego prof. Anna Konert, która przywołując postać Eleonor Roosevelt, wskazywała jak ważna jest ochrona praw człowieka, a tym samym jak istotne będą tematy podejmowane podczas konferencji.

Organizatorzy założyli przeprowadzenie trzech paneli. Pierwszy dotyczył znaczenia i roli Rady Europy oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w systemie ochrony praw jednostki. Miał on charakter wprowadzający do praktycznego panelu drugiego, podczas którego słuchacze usłyszeli referaty dotyczące gwarancji rzetelnego procesu cywilnego i karnego w rozumieniu art. 6 EKPCz. Trzeci, podsumowujący panel, dotyczył modelu upowszechniania orzecznictwa ETPcz, jako warunku skutecznego stosowania standardu prawa do rzetelnego procesu.

W ramach pierwszego panelu, który moderowała Sędzia profesor Aneta Łazarska (Uczelnia Łazarskiego w Warszawie), swój referat wygłosił przedstawiciel Rady Europy, Sędzia Szyman Janczarek. Referent skupił się na zagadnieniach wykonywania wyroków ETPCz w kontekście kształtowania standardu prawa do rzetelnego procesu w polskim systemie prawnym. Sędzia Janczarek podjął się przede wszystkim próby szczegółowej diagnozy skutków wyroków ETPCz w sprawach polskich, powołując się na dane statystyczne oraz wyniki własnych kwerend. W drugiej części swojego wystąpienia referent wskazał na kilka wyzwań, jakie stoją przed Polską (i Europą), w związku z działaniami dotyczącymi ochrony praw człowieka, zwłaszcza w aspekcie strasburskiego standardu prawa do rzetelnego procesu sądowego. Kolejno głos zabrała dr Hanna Machińska, obecnie zastępczyni Rzecznika Prawa Obywatelskich, a w latach 1991–2017 dyrektorka Biura Rady Europy w Warszawie. Pani Rzecznik wskazywała na istotę funkcjonowania Rady Europy niegdyś, jak również obecnie, podjęła się również próby kategorycznej oceny obecnego funkcjonowania Trybunału Strasburskiego. Kolejno głos zabrał radca prawny Mirosław Wróblewski z Biura Rzecznika Praw Obywatelskich, który omówił kontrowersyjną (i niełatwą) problematykę dotyczącą „EKPC w TK oraz przed TK”. Referent przede wszystkim przedstawił jak historycznie wyglądało powoływanie się na Konwencję w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, w konsekwencji zaś nawiązał do wyroku TK z dnia 24 listopada 2021 r, wydanego w sprawie o sygn. K 6/21, w którym uznano, że art. 6 Konwencji, w zakresie, w jakim pojęciem „sąd” użytym w tym przepisie obejmuje Trybunał Konstytucyjny jest niezgodny z polską Konstytucją. Bolesne słowa o tym, że „Konwencja stała się podsądną w Trybunale” oddają atmosferę poczynań związanych z orzecznictwem polskiego sądu konstytucyjnego w kontekście standardów strasburskich. Ostatnim panelistą pierwszej części konferencji był sędzia ad hoc Europejskiego Trybunału Praw Człowieka prof. Michał Balcerzak (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu), który przedstawił bilans trzech dekad obecności Polski w Radzie Europy i systemie kontrolnym EKPC. Podobnie jak Sędzia Szymon Janczarek, referent próbował również przedstawić wnioski na przyszłość. Po wygłoszeniu referatów w ramach pierwszego panelu odbyła się dyskusja, w której głos zabrali zgromadzeni na sali sędziowie oraz adwokaci.

W panelu drugim konferencji, który moderował adw. Mariusz Godlewski (Uczelnia Łazarskiego) wzięło udział szerokie grono eksperckie: Dziekan Okręgowej Rady Adwokackiej Mikołaj Pietrzak, prof. Małgorzata Wąsek- Wiadrek (KUL), prof. Aneta Łazarska (Uczelnia Łazarskiego), prof.  Marcin Górski (Uniwersytet Łódzki),  sędzia Sądu Okręgowego w Lublinie Urszula Szafrańska. Prelegenci  omawiali   zagadnienia dotyczące proceduralnych gwarancji rzetelnego procesu cywilnego i karnego w świetle art. 6 ETPCz. Punktem wyjścia stało się  przedstawienie przez adw. Mikołaja Pietrzaka gwarancji prawa do niezawisłego i niezależnego sądu, która to problematyka szczególnie w świetle wyroków Reczkowicz przeciwko Polsce czy Dolińska- Ficek i Ozimek przeciwko Polsce stała się niezwykle aktualna. Prof.  Marcin  Górski  przedstawił dość krytycznie zagadnienie hiperformalizmu na kanwie wyroku Dyluś przeciwko Polsce. Prof. Aneta Łazarska    omówiła problematykę barier finansowych w dostępie do sądu, szczególnie biorąc pod uwagę  wytyczne strasburskie w sprawach polskich ( sprawy Kreuz przeciwko Polsce, Rechul przeciwko Polsce, czy Jedamaski, Jedamska przeciwko Polsce, Kozłowski, przeciwko Polsce).

Prof. Małgorzata Wąsek – Wiaderek  przedstawiła problematykę  rzetelności postępowania dowodowego w świetle wymogów z art. 6 EKPCz. Na zakończenie zaś Sędzia Urszula Szafrańska dokonała przeglądu najważniejszych spraw polskich spraw cywilnych i karnych w kontekście naruszenia gwarancji rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki oraz skutków wyroku pilotażowego Rutkowski przeciwko Polsce, przedstawiła wnioski i wdrożone środki zaradcze mające na celu przeciwdziałanie przewlekłości postępowań sądowych.

W panelu trzecim, moderowanym przez sędzię Urszulę Szafrańską dyskusja toczyła się wokół kwestii upowszechnienia i dostępu do orzecznictwa strasburskiego. Sędzia Szymon Janczarek omówił zalecenia Komitetu Ministrów CM/Rec(2021)4 dotyczące rozpowszechniania wiedzy na temat standardów konwencyjnych oraz orzecznictwa Trybunału. Doktor Hanna Machińska z kolei podzieliła się swoimi cennymi doświadczeniami wieloletniego upowszechniania wiedzy na temat orzecznictwa ETPCz oraz działań Biura Rzecznika Praw Obywatelskich  w tym zakresie. Wystąpienia prof. Małgorzaty Wąsek- Wiadrek (KUL) oraz sędziego Zbigniewa Miczka (Sąd Rejonowy w Tarnowie) dotyczyły m.in. kwestii praktycznego dostępu do orzecznictwa strasburskiego, tłumaczeń tych orzeczeń. Podczas konferencji uczestnicy dyskutowali na temat dostępności orzecznictwa zarówno dla sędziów jak i pełnomocników z dużych i małych kancelarii. Zwrócono również uwagę na potrzebę zapewnienia dobrej jakości tłumaczeń oraz szybkiego dostępu do aktualnych orzeczeń.

W podsumowaniu całodziennej debaty uczestnicy zwrócili uwagę na znaczenie upowszechniania w codziennej praktyce sądowej standardów rzetelnego procesu. Przeprowadzana zaś debata wykazała, że szczególnie dziś w praktycznej aplikacji standardów strasburskich  nieoceniona jednak rola przypada pojedynczemu sędziemu czy pełnomocnikowi. To od ich decyzji zależy standard gwarancji rzetelnego postępowania przed sądami polskimi.   

Dr hab. Aneta Łazarska, Uczelnia Łazarskiego i adw. Mariusz Godlewski, Uczelnia Łazarskiego